بێوارحسێن زێباری، هەولێر:
ناحییا (دینارتێ)، ژ لایێ کارگێریڤە سەر ب قەزا (ئاکرێ)ڤەیە، ب دوورییا نێزیکی (٢٠کم) ل سەنتەرێ قەزایێ دوورە .
ژ ئالییێ باکوورێ ڕۆژئاڤایی پێک دھێت ژ (١١٦) گوندان، (٥٨) گوندێن ئاڤاکرینە و (١٨) گوند نەھاتینە ئاڤا کرن و (١٨) گوند نوکە ژ لایێ کارگێرییێڤە چۆینە سەر قەزا (مێرگەسۆر) و (١٠) ژی چۆینە سەر ناحییا (شێلادزێ) سەر ب قەزا (ئامیدیێ)ڤە، ئاکنجییێن سنۆرێ ناحییێ ژ (٣١١٣٨/کەسان) ژ کورد و ئاشووری و کلدانان پێک دھێت،
ناحییا (دینارتێ)، ژ لایێ کارگێریڤە سەر ب قەزا (ئاکرێ)ڤەیە، ب دوورییا نێزیکی (٢٠کم) ل سەنتەرێ قەزایێ دوورە .
ژ ئالییێ باکوورێ ڕۆژئاڤایی پێک دھێت ژ (١١٦) گوندان، (٥٨) گوندێن ئاڤاکرینە و (١٨) گوند نەھاتینە ئاڤا کرن و (١٨) گوند نوکە ژ لایێ کارگێرییێڤە چۆینە سەر قەزا (مێرگەسۆر) و (١٠) ژی چۆینە سەر ناحییا (شێلادزێ) سەر ب قەزا (ئامیدیێ)ڤە، ئاکنجییێن سنۆرێ ناحییێ ژ (٣١١٣٨/کەسان) ژ کورد و ئاشووری و کلدانان پێک دھێت، سنۆرێن ناحییێ ژ ئالییێ باکووریڤە ناحییا بارزان سەر ب قەزا (مێرگەسۆرە) و ناحییا شێلادزێ سەر ب قەزا (ئامێدی)ێڤە و ژ ئالییێ باشووریڤە ژی ب سەر قەزا (ئاکرێ) و ناحییا (گردەسێن) و ناحییا (بجیل) و ژ ئالییێ ڕۆژھەلاتیڤە ناحییا (خەلیفانێ)یە، کو سەر ب قەزا سۆرانڤەیە و ژ ئالییێ ڕۆژئاڤاییڤە ناحییا (چەمانکێ) سەر ب قەزا (ئامێدیێ)ڤە.
سنۆرێ ناحییا (دینارتێ)، ب تەڕزی ل سەری مە بەحس کری دھێتە دابەش کرن و خەلکێ دەڤەرێ ژین و ژیارا خۆ تێدا دەرباز دکەن، لێ سنۆرێ ناحییا دینارتێ کو بۆ ھاتنوچۆنێ زەحمەتەک ھەیە و ئەو ژی ھند گوندێن وێ وەک کارگێری کەفتنە سەر ھندەک قەزایێن دیتر یێن دەردۆرێ وێ.
ناڤێ ناحییا دینارتێ:
ناڤێ (دینارتێ)، ل پەیڤا (دینارتا) یا سریانی ھاتییە، چونکی د کەڤندا سریانی ل (دینارتێ) بوون، چو گۆمان تێدا نینە کو دەڤەرا نوکە یا ناحییا (دینارتێ) ژ ئالییێ مرۆڤایەتییێڤە ئێک ژ کەڤنترین دەڤەرە کو مرۆڤ لێ ئاکنجی بووینە و شوونوار و جھێن کەڤنار و شکەفتێن دەڤەرێ شاھدێ وێ ڕاستییێنە، چەندین ژێدەر ژی ئاماژە ب وێ چەندێ ددەن و د گەل چەند بوویەرێن دیرۆکی ل ڤێ دەڤەرێ ڕوودانە.
ل سالا (١٩٤٢)ێ سەنتەرێ ناحییێ، ل (بیرەکەپرا) بوو، پاشی ل سالا (١٩٥٣)ێ ھاتییە ڤەگوھاستن بۆ دینارتێ، ب ناڤێ ناحییا نەھلێ(دینارتێ) بوو، ئێکەم ڕێڤەبەرێ ناحییێ ژی (موحەمەد سەبڕی مووسێ) بوو. ل سالا (١٩٨٧)ێ ھاتییە ھەلوەشاندن و پشتی سەرھلدانا سالا (١٩٩٦)ێ جارەکا دی بوویە ناحییا (دینارتێ)، کو ژ (٤ فەرمانگەھان) پێک دھات، بەلێ نوکە ل سایا حکومەتا ھەرێما کوردستانێ ھەمبێزا پترییا ژ (١٩ فەرمانگەھان) دکەت.
سنۆرێن سەنتەرێ ناحییا دینارتێ:
ژ ڕەخێ باکووریڤە: چیاییێ پیرس و گوندێ بیرەکەپرا.
ژ ڕەخێ باشووریڤە: گوندێ سەرگەلی.
ژ ڕەخێ ڕۆژھەلاتیڤە: گوندێ ئامادا ژۆری و ئامادا ژێری.
ژ ڕەخێ ڕۆژئاڤاییڤە: گوندێ مەرزینگان.
ھندەک کەرتێن گرنگ ژی ل دەڤەرێ ھەنە، وەک
١- خودانکرنا مەڕومالاتی، وەک: (چێل، بزن و پەز…).
٢- چاندنا (برنج- دەخل- جەھـ و تری- سماق و فێقی).
پێکھاتێن خەلکێ باژێرێ دینارتێ
پێکھاتێن خەلکێ باژێڕێ (دینارتێ)، کو عەشیرەتا زێباری و سۆرچینە. بەرھەمێن چیایی ل دینارتێ: (کەزان، بەڕۆ، مازی، گووھیشک، لویش، ڕێڤاس، ھەڵالۆک، کەنگرۆک و سماق و…ھتد).
ل ناڤەڕاستا سالێن ھەشتێیان خەلکێ باژێڕی زێدەتر دەست ب چاندنا داروباری کر، ب تایبەت (سێڤ و خۆخ و تری و ھژیر و ھنار) سەر ھندێڕا چاندنا برنجی چونکە خودانکرنا مەڕومالاتی یا ب زەحمەتر کەفتی،
ژ بەر دەسەلاتا سەربازییا ڕژێما بەرێ کو دەوروبەرێن (دینارتێ) ژ لایێ عەسکەریڤە دگرتی بوون، ب مەرەما برنا پێزانینان بۆ شۆڕەشا کوردی ڕێک ل خودان مەڕومالاتی دھاتە گرتن، دانا مینا ل چیایێ (پیرس و سەرێ سادا) ژی ئەگەرەکێ دی بوو، پشتی سەرھەلدانا سالا (١٩٩١)ێ و پێکھاتنا حکومەتا ھەرێما کوردستانێ ل سالا (١٩٩٢)ێ پترییا خەلکێ وێ بووینە پێشمەرگە و فەرمانبەر و بارێ ئابۆرییێ خەلکی باشتر لێ ھات و ھێدی ھێدی پووتەکێ کێمتر ب چاندنێ ھاتە دان.
ژێدەرێن ئاڤێ ل دینارتێ:
• کانییا فەلا: ژێدەرێ سەرەکییێ پڕۆژێ دابەشکرنا ئاڤێیە ل دینارتێ.
• کانییا مێرا: بۆ ڤەخوارنێ و ئاڤدانا ھندەک بیستانان ب کار دھێت.
• کانییا ژنا: بۆ شووشتنا کەلوپەلێ ناڤمالێ و نڤێژکرنا ژنا ب کار دھێت .
• کانییا خانێ: بۆ ئاڤدانێ و مەڕومالاتی.
• کانییا فەقیا: بەرێ بۆ ڤەخوارنێ ب کار دھات و نوکە ئاڤدانێ ل بەر دکەن. ئاڤا کانییێن گربیش ب چۆکێ دھێتە دینارتێ بۆ ئاڤدانا ڕەز و باغان و کرنا برنجی.
ـــــــــــــــ ژێدەر..
هاتییە بەلاڤکرن ژ پەرتووکا نڤیسەر، بێوارحسێن زێباری، یا دەڤەرا زێبارێ دیرۆک و کەلتوور، ژ لاپەڕە ٣٩.